İran Hakkında genel bilgiler

Coğrafi Özellikleri

İran Ortadoğu’nun merkezinde yer almakta ve bir köprü gibi Hazar denizini Fars körfezine  bağlamaktadır. Bu ülke dünyanın kurak iklim kuşağında  yer almasına karşılık farklı bir iklim türlerini barındırmaktadır; yılın belirli dönemlerinde çeşitli bölgelerinde dört mevsimi birden yaşamak mümkündür.1.648.195 km²yüz ölçümüyle Ortadoğu ve Batı Asya’da  yer alan İran’ın, komşuları olan (Hazar bölgesinde) Türkmenistan, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, Kazakistan, (Umman denizi ve Fars körfezi bölgesinde) Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Arabistan, Kuveyt ayrıca Türkiye, Irak, Pakistan, ve Afganistan ile 6031 km. kara, 2700 km deniz olmak üzere toplam 8731 km sınırı bulunmaktadır.

Ülkemiz yerleşim birimleri bakımından 28 eyalet ve 241 ile  ayrılmaktadır.200 yılı aşkın süredir ülkenin merkez şehri konumunda olan Tahran halen İslam Cumhuriyetinin  başkentidir. Ülkenin  diğer  önemli şehirleri  Meşhed, İsfahan, Şiraz, Tebriz, Kerman, Urumiye, Yezd olarak sıralanabilirler.

Tarihçe   

İran platosu Asya’daki eski medeniyetlerin en eski merkezlerinden biridir. Bu platoda ilk yerleşimin tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte eldeki deliller çok eski zamanlardan beri bu toprakların  yerleşim amaçlı kullanıldığını göstermektedir. Aryai kavimlerin İran platosuna göçü M.Ö.3000 yıllarında başladı, M.Ö 330 yılında ise Hehameneşiler  İran’ın ilk büyük imparatorluğunu kurdular. Bunlardan sonra sırasıyla Sulukiler, Partlar, Sasaniler, Al-i Buveyh, Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar, İlhanlılar, Muzafferiler, Timurlular, Türkmenler, Safeviler, Afşariler, Zendiler, Kaçarlar, ve Pehlevi hanedanı bu topraklarda hüküm sürdü. 1979 Şubat’ında İmam Humeyni  rehberliğindeki İran halkının kıyamıyla 2500 yıllık şahlık düzeni yıkıldı ve İslam Cumhuriyeti rejimi kuruldu.

Bayrak

İran İslam Cumhuriyeti  bayrağı yeşil, beyaz ve kırmızı  renklerde olup İslam Cumhuriyetinin özel simgesini taşır. ( Anayasa mad.18)

Yeşil ve kırmızı şeritlerden her birinin üzerinde  yanyana  dizilmiş on bir adet (toplam 22 adet) “Allahu Ekber” lafzı yer alır, ortadaki beyaz şeridin tam ortasında yer alan al renkli simge ise “Kelime-i Tevhid” yani “Lailaheillallah” kelimesini temsil eder.

Nüfus Dil ve Din

İran’ın nüfusu 2006 yılı istatistiklerine göre 70.049.262 kişi olarak açıklanmıştır. Bu rakamlara göre başkent Tahran 13 milyon 328 bin 11 kişiyle ülke nüfusunun %19’una sahip olurken, İilam eyaleti 543 bin 729 kişiyle ülke nüfusunun sadece %8’ini kapsamaktadır. Aynı istatistiklerine göre erkeklerin nüfusu kadınlara göre 1.8 oranla daha fazla olduğu, erkekler ülke nüfusunun yüzde 50.9’unu, kadınlar ise yüzde 49.1’ini oluşturmaktadırlar. Bu rakamlara göre ülke nüfusunun %68.4’ü şehirlerde ve %13.5 köylerde yaşamaktadır. Göçebe olarak yaşayanların oranı ise %0.1 olarak tesbit edilmiştir. Yaş ortalaması bakımından dünyanın en genç ülkelerinden biridir. Nüfus kontrolu yapılan İran'ın 10 yaş altı nüfusu son 10 yılda 14 milyon 400 binden 10 milyona gerilemiştir. Rakamlara göre toplam nüfusun 17 milyon 671 bini (%25.8) 14 yaşın altında ve 49 milyon 135 bini (%69.74) 15 yaşın üzerindedir. Ortalama yaşam süresinin erkeklerde 70 yaş, kadınlarda ise 74 olduğu İran’da nüfus artış oranı da %1.3’dır. İran’da Fars, Lor; Kürt; Azeri, Türkmen ve Beluç gibi  çeşitli ırklara mensup etnik gruplar kendilerine özgü dil ve gelenekleri ile barış ve huzur içinde bir arada yaşam sürdürmektedirler.

Ülkenin resmi dili olan Farsça Hint-Avrupa dillerinin bir koludur. Bu dilin tarihiyle ilgili bulgular Aryai kavimlerin İran platosuna göçlerine dek uzanmaktadır.Tarih boyunca  çeşitli dönemlerden geçmiş ve değişiklere uğramış olan Farsça’nın bugünkü şekli İran’a komşu olan diğer kavimlerin dilleri üzerinde de etkili olmuştur. Farsça’dan etkilenen dillerin başında  Türkçe gelir. Türk milleti yüce İslam dini ve İslami irfanla İran ve İranlı aracılığıyla tanıştığı gibi edebi sanatları ve bu sanatların inceliklerini de yine İranlı söz ustalarından öğrendi. Hicri 5.asırdan itibaren Selçuklular’ın Anadolu’da  ilerlemeleri ile birlikte Farsça’nın bu ülkede olgunlaşmaya başladığını görmekteyiz. Bu dönemlerde Farsça Türkler arasında öylesine kök saldı ki, Osmanlı okullarında  tasavvuf dili olarak okutulmaya başladı. Mufassal bir Farsça divanı bulunna Yavuz Sultan Selim savaş rakibi Şah İsmail ile yaptığı yazışmalarda  Farsça’yı kullanırken, Fuzuli, Nef’i, ve Nabi gibi büyük Türk şairleri de  şiirlerini bu dilde yazmışlardır. Osmanlı sultanları eş ve kızlarına Farsça isimler vermişlerdir. Bugün bile Türkçe’de kullanılan pek çok isim ve kelime Farsça kökenlidir. Ortak kelimelerin sayısı 6 binden fazladır Türkçe’ye böylesine etki etmiş olan Farsça Ankara’da  Farsça Öğretim Merkezi’nin deneyimli hocaları tarafından öğretilmektedir.

İran’da Farsça’nın dışında Azeri Türkçe’si, Arapça, Kürtçe vb. dillerle Farsça’nın çeşitli lehçeleri de konuşulmaktadır. 32 harfli Fars alfabesinin kullanıldığı İran’da tarih başlangıcı olarak miladi 622 senesinde Hz.Muhammed (s.a.v)’in Mekke’den Medine’ye hicreti esas alınmaktadır. Yıl 21 Mart’ta Nevruz bayramıyla başlar ve güneş takvimine göre aylara bölünür. Nevruz Bayramı İranlılar’ın en büyük bayramlarındandır ve hiçbir etnik ve din farkı gözetmeksizin bütün  bir yurtta coşkuyla kutlanır. Nevruz  öncesinde tüm yaşam çevrelerini temizleyen İranlılar yeni yıla girileceği gün ve saatte tüm aile fertleri “Haftsin” adı verilen sofra başında toplanır. Bu sofra Allahu Teala’nın  insana bahşettiği nimetleri ve baharı temsilen Farça  alfabenin 15. harfi olan “Sin” harfiyle başlayan yedi yiyecekle donatılmıştır.BunlarSib( elma) Sebze (yeşillik) Serke(sirke),  Sonbol (sümbül), Senced (iğde), Semenu (bir tür  tatlı), ve Sumaktan ibarettir. Yeni yıla girilmesiyle birlikte halk  birbirini ziyaret eder, küsler barışır, aile bağları güçlendirilir.

İran’da ulusal bayramların yanısıra dini bayramlarda büyük şevkle kutlanır. En önemli dini bayramlar ibadetle geçirilen kutsal üç aylar ve bir aylık Ramazan orucunun ardından kutlanan Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Hz. Muhammed (s.a.v)’e peygamberliğin verildiği gün olan  Bi’set Bayramı, Hz. Peygamberin doğum günü vb. dir. Ayrıca tüm müslümanların bayramı olan Cuma günü  İran’da resmi tatildir.

İran Hulefa-i  Raşidin döneminden itibaren İslam diniyle tanışmış ve ilk hicri asırda  onunla şereflenmiştir. Bugün de İran halkının büyük çoğunluğu Şia (Caferi) mezhebine bağlıdır. Ülke nüfusunun %91’ini Şiiler oluşturur. ”Gadir-i Khom” ve 12. İmam Hz. Mehdi (a.s)’nin doğum günü olan 15 Şaban Şiiler tarafından kutlanan bayramlar arasındadır. Öte yandan Hz. Peygamber (s.a.v)’in torunu olan Hz. Hüseyin Kerbela’da şehit edildiği Muahrrem ayı süresince özellikle de 9 ve 10. günlerinde büyük anma ve matem merasimleri düzenlenmektedir.

Nüfusun %7.7’sini teşkil eden 4 ehl-i sünnet mezhebine bağlı kesim daha çok Kürdistan, Sistan ve Belucistan bölgelerinde yaşamaktadırlar. Ehli sünnet mensubu müslüman vatandaşlar ise dini inanç vecibelerini kendi fıkıhlarına göre serbestçe yerine getirmektedirler.

İran İslam Cumhuriyeti Anayasası İslam dini ile birlikte Hristiyanlık, Musevilik ve Zerduştilik dinlerini de resmi olarak  tanımıştır. Bu üç dinden her birinin İslami Şura Meclisi’nde bir veya birden fazla temsilcisi bulunmaktadır.

Kadın ve Aile

Aile İran toplumunun en önemli ve en sağlam kurumlarından biridir. Evlilik her İranlı’nın hayatında unutulmayacak olayların başında  yer alır. İran’da evlilik töreni çok çeşitli ve renkli adet ve geleneklere sahne olur. Sağlamlığını büyük ölçüde İslami değerlerden alan ve bir kutsallık hâlesiyle çevrilmiş olan aile kurumunun önemine Anayasada da değinilmiş ve bu yasanın  10. Maddesinde, ilgili düzenleme ve yasaların aile kurumunun oluşturulmasını kolaylaştıracak ve onun kutsallığı ile İslami ahlak ve hukuka dayalı aile ilşkilerinin korunması yönünde olmasına vurgu yapılmıştır.

Evlilik yaşı da son yıllarda meydana gelen değişimler sonucunda değişikliğe uğramıştır. Geçmişte erkekler için 26, kadınlar için 19 olan evlilik yaşı kadınların eğitim ve çalışma  imkanlarının da genişlemesi neticesinde, bazı raporlara göre erkekler için 30, kadınlar için 24 yaşa yükselmiştir.

Kadınların ülkenin büyümesi ve kalkınmasındaki rolü, günümüz dünyasında herkesçe bilinen bir gerçektir. Bu esasa  göre  kadınların toplum, siyaset, kültür ve ekonomi gibi çeşitli alanlarda etkin katılımlarını sağlamak yönünde gerekli ortamı hazırlamak, İran İslam Cumhuriyeti Devleti’nin temel  önceliklerinden birini teşkil etmektedir.

Bu öncelikli görev İran İslam Cumhuriyeti Anayasının 21. Maddesinin 1. Fıkrasında “Kadının kişiliğinin olgunlaşması, maddi ve manevi haklarının canlandırılması için elverişli ortamın hazırlanması” şeklinde vurgulanmaktadır.

İslam Devrimi’nin zafere ulaşmasıyla İran kadınının konumu da büyük değişim ve gelişmeler geçirmiştir. Geçen yüzyılın ilk yarısında iki hüviyetli olmaya zorlanan, İslami kimliklerini korumakla toplum içinde yer alma arasında  seçim yapmak zorunda bırakılan İranlı kadın İslam devriminden sonra bu ikilemden kurtuldu ve bugün her alanda faal olarak sosyal ve kamusal hayatın içinde yer almaktadır. Günümüz İran’da kamu sektöründe çalışanların %42’sini kadınlar teşkil etmektedirler.

Bunların çoğu Eğtim ve Öğretim, Ekonomi, Maliye ve Sağlık Bakanlıklarında görev yapmaktadır. Devlet kademelerinde müdür statüsünde görev yapan kadın personelin sayısı kayda değer sevyede yüksektir. Şunu da hatirlatmakta yarar var ki, dünyanın ilk uzay yolculuğunu yapan kadını Enuşe ANSARİ adlı İran’lı bir bayandır.  

Kadınlar her  düzeyde seçme ve  seçilme hakkına sahiptirler. 290 sandalyeli İslami Şura Meclisinde her dönem %24-%30 oranında kadın milletvekili bulunmaktadır. Yerel seçimlerde kadın aday sayısına her hangi bir sınır bulunmamaktadır.

Ülke kadınlarının kendilerine ait haklardan daha çok yararlanmasına imkan sağlamak  amacıyla 1991 yılında Cumhurbaşkanlığı Kadın İşleri Bürosu kurulmuştur. Halihazırda Cumhurbaşkanı bir danışmanlığı, Çevre bakanlığı, birkaç Devlet Bakanlığı, ve 400’den fazla Genel müdürlük makamı kadınların yetkisindedir.

1995 yılında kadınların yüksek yargı görevinde bulunmaları yönünde, kadın hakim seçimlerine yasal yol açılmılştır. Bugün kadınlar özellikle aile mahkemelerde, hakim savcı, hukuk müşaviri  ve avukat olarak görev yapmaktadır.

2002-2003 Öğrenim yılından beri üniversiteyi kazanan kız öğrencilerin oranı her geçen yıl daha da artmaktadır. Nitekim 2006-2007 öğrenim yılında üniversiteyi kazanan kızların oranı %67’yi geçti. Ayrıca Uluslararası Bilim Olimpiyatlarında İran’ın büyük başarılar kazanmasında kız öğrenciler önemli pay sahibidirler. Kadınların spor alanındaki faaliyetlerine spor bölümünde değinilmiştir.

Eğitim 

İslam İnkılabı öncesinde İran halkının yarıdan biraz fazlası okur yazardı. Ayrıca bu oran kırsal kesimde ve kadınlar arasında daha da düşüktü. Yetişkinlere yönelik eğitim çalışmaları neticesinde son yıllarda okur yazaroaranı %93’lere ulaşmıştır. Bu oranın yükselmesinde kadınlar ve kırsal kesimde  yaşayanların rolü şehirliler ve erkeklere göre daha büyüktür. Devletin eğitime ayırdığı bütçe ve uyguladığı doğru politikalar  sonucunda gerek nitelik gerekse nicelik açısından eğitim ve öğretimde büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Öğrenciler orta öğrenim döneminde mesleki eğitime teşvik edilmekteler. Böylece 5 yıllık ilkokul, 3 yıllık ortaokul ve üç yıllık lise eğitiminden sonra uygulanan sınavlarda başarılı oldukları taktirde bir yıllık üniversiiteye hazırlık sınıflarına devam etmekte aksi halde mesleki beceri kazanmış olarak çalışma hayatına girebilmekteler. Belirtmek gerekir ki, eğitime savunma  sanayiinden daha çok bütçe ayıran Ortadoğu’daki tek ülke İran’dır .

Son yıllarda yüksek öğrenime olan talep oldukça artmıştır. Devlet ve vakıf üniversitelerinde öğrenim gören üniversite öğrencisi sayısı her geçen yıl daha da artmaktadır. İran’lılar ilim ve araştırmayı seven bir millettir. Tarih boyunca İran’lı bilim adamlarının ortaya koyduğu binlerce ilmi ve edebi eser bunun açık göstergesidir. Dünyanın dört bir yanında bilimsel hizmet veren İran’lı bilim adamları her geçen gün yeni buluşların altına imaza atmaktadır.

Ülkenin bağımsızlığını ve öz kaynaklardan daha fazla faydalanılması yönündeki politikalar sonucunda yerli araştırmacılara geniş çalışma alanı sağlanmıştır. Devlet desteğiyle kurulan ROYAN bilimsel araştırmalar merkezi dünyanın en büyük araştırma merkezlerinden biridir. Bu merkezde araştırma yapan İran’lı bilim adamları özellikle kök hücre, gen tedavisi, klonlama vb. alanlarda büyük başarılar elde etmişlerdir. İran, klonlama alanında Ortadoğunun ilk ve tek ülkedir. “Royana” adıyla bilinen İran’ın kopyaladığı koyun şuanda 1.5 yaşında normal hayatına devam etmektedir. Yine bu merkezde üretilen ve İMOD adıyla İran patenti altında dünya piyasasına sürülen AIDS ilacı bu hastalığa yakalanan kişilerin ümit kaynağı olmuştur. Buna benzer onlarca bilimsel başarı İran’ı dünyanın ilgi odağı haline getirmiştir.

Nükleer faaliyetler konusunda ise yine İran bilim adamlarının elde ettiği büyük başarılar dünya kamuoyunda ilgiyle izlenen bir gerçektir. Barışçıl nükleer faaliyetlerde buluna İran, geleceğin enerji kaynağı olan nükleer enerji santrallerinde kullanılacak yakıtını dış güçlere bağımlı olmadan temin etme gereğince emperyalist güçlerin baskısına rağmen Uranyum zenginleştirme alanında ulaştığı nokta, İran’ın Dünya Atom Klubüne giren 10’uncu ülke haline getirdi. İran’ın bilimsel başarılarının bunlarla sınırlı olmadığını ve burada sadece bir kaç örnek zikrettiğimizi hatırlatmak gerekir.

Sağlık

İran’da genel sağlık hizmetlerine gittikçe artan bir önem verilmektedir. Bu alandaki temel politika tedaviden önce koruma politikasıdır. Kırsal kesim başta olmak üzere sağlık merkezlerinin ve aşılama proğramlarının yaygınlaştırılması bu politikanın en açık göstergelerindendir. Sağlık merkezlerini, aile planlaması ve çocukların aşı proğramlarına alınması yönünde yaptıkları çalışmalar neticesinde doğum oranı büyük ölçüde azalmış ve çocukların %100’e yakını aşılama proğramı kapsamına alınmıştır. 1 yaş altı çocuk ölümleri  binde 5 rakamlarına çeklimiştir. Dogum ve gebeliğe bağlı anne ölümlerinde ise oran oldukça düşüktür. Doğum kontrolü alanında, Dünya Sağlık Örgütütünün verdiği istatistiklere göre İran, dünyanın en başarılı ülkelerinden biridir. 

Tıbbi gözetim ve tedavi  hizmetlerinde de önemli aşamalar kaydedilmiş, hastane, yatak, doktor ve hemşire  sayısında  dikkate değer artışlar olmuştur. Sosyal siğorta kapsamında hizmet veren hastanelerde uzman doktorlardan tıbbi teçhizata kadar her türlü imkan sağlanmıştır. Eskiden tedavi için yurtdışına özellikle Amerika ve Avrupa’ya giden bazı hastalar, bugün İran’lımutahassis doktorların gayretiyle ülke içinde tedavi görmektedirler. Tıbbi açıdan çok gelişmiş olan ve tedavi masraflarının oldukça düşük olması nedeniyle son yıllarda tedavi için İran’I tercih eden yabancıların sayısında artış görünmektedir. Üniversitelerin sağlıkla ilgili bölümlerinde okuyan öğrencilerin sayısındaki artış dikkate alındığında, gelecekte İran’ın sağlık konusunun daha olumlu gelişmelere sahne olacağı görülmektedir.

Değinilmesi  gereken bir  başka husus da sağlık sigortalarıdır. Halihazırda  İran halkının 69.5 milyonu genel sağlık sigortasından istifade etmektedir. Bu rakam İran halkının tamamına  yakının ifade eder.

Spor

Spor denilince İranlılar için akla gelen ilk şey sporun özellikle şampiyonluk yönüdür. Bugünkü Güreş, Satranç ve Çevgen (Polo) gibi bazı spor dallarının kaynağı İran’a dayandırılmakta ve  İran’ın milli sporları arasında sayılmaktadır.

Geleneksel sporların ve pehlivanlık güreşlerinin yapıldığı ülkemizde Pehlivanlık Ocakları ve Geleneksel Spor salomları’nın varlığı milli sorumuzun  yaşatıldığının başlıca göstergeleridir.Geçmişte olduğu gibi bugünde, ”Zurhane” adı verilen  geleneksel spor salonlarında devam ettirilen eski sporlar, turistlerin ilgisini İran kültürüne çeken unsurlardan bir tanesidir.

Futbol, modern sporlar arasında İran halkının en çok ilgi duyduğu spor dalıdır. İran Milli Futbol Takımı bugüne kadar üç kez Asya  şampiyonluğunu ve iki kez de Asya Olimpiyat Oyunları şampiyonluğunu elde etti. Ayrıca İran spor kulüpleri de Asya Kulüpler Şampiyonlarında bir çok kez şampiyonluğa ulaştı. İran Milli Futbol takımı 3 kez de Dünya Kupasına katılmayı başarmıştır. Halkın futbola ilgisi Öyle yoğundur ki, yurt içindeki bazı lig maçları 100 binin üzerinde seyirci bulmaktadır.

Futbol dışında  güreşle uluslararası alanda İran’ın başarılarıyla  övündüğü bir diğer spor dalıdır. Bir kaç kez Dünya Güreş Şampiyonluğuna yükselen İran Dünya Oyunları ve Olimpiyatlarında da bir çok kez birincilik, ikincilik ve üçüncülük dereceleri elde etmiştir. Güreş, Futboldan sonra halkın ilgisi bakımından da ikinci sırada yer almaktadır.

İran sporu özellikle Irak’ın İran aleyhine başlattığı 8 yıl süren savaşın sona ermesinden sonra sürekli bir ilerleme içinde olmuştur.

Kadınların sportif faaliyet alanlarının genişletilmesi de İran’da önem verilen konular arasındadır. Ülkede 4 milyon dolayında kadın, voleybol, footbol, basketbol, hendbol, halter, yüzme, binicilik, tenis, eskrim, atıcılık, judo, karate, kongfu ve kayak gibi 40’ın üzerinde spor dalında faaliyet göstermektedir. Bu rakamın %50’i  spor takımı bünyesinde Ülke Kadınlar Spor Dernekleri’nin çatısı altında etkinliklerini sürdürmektedir.

İran’ın öncülüğünde, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ve Asya Olimpiyat Komitesi’nin  desteğiyle 1991 yılında kurulan İslam Ülkeleri Kadınları  Spor Federasyonu. 2001 yılında İslam Ülkeleri Kadın Spor Olimpiyatları’nın 3.’sünü de İran’da gerçekleştirmiş ve İslam ülkeleri kadınları voleyboldan yüzmeye, tenisten futbola 15 dalda yarışmışlardır.

Doğal Kaynaklar ve Ekonomi

Kaynaklar bakımından zengin ve dopdolu bir ülkedir.İran’da ilk petrol kuyusunun açılmasından bu yana (1908) 90 yılı aşkın zaman geçmektedir.Bugün dünyanın tespit edilen  petrol rezevlerinin  %9.2’si (93 milyar varil) İranda bulunmaktadır. Bu miktara  dünyanın tüm dogalgaz %14.5’ide eklenecek olursa İran’ın dünya enerji piyasasındaki seçkin konumu açıkca  görülecektir.İran önümüzdeki 70 yıl süresince  ham petrol ve 250 yıl boyunca da doğalgaz  üretimini bugünkü kapasitesiyle sürdürebilecektir.

İran bakır madeni rezervlerine sahip ülkelerin de başında gelmektedir. İran’daki bakır rezervleri 900 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. Bu rakam dünya bakır rezervlerinin %15’ini ifade eder. Ayrıca  2.200 milyon ton ile demirtaşı, 5351 milyon ton ile taş kömürü 60 milyon  ton ile çinko ve kurşun madenlerinin yanısıra inşaat sektöründe kullanılan taşların madenleri de İran’ın  zengin yer altı kaynaklarındandır.

İran ekonomisinin petrolle sıkı  bir ilişkisi vardır. Gerçekte 40 yıl boyunca  İran’da siyaset ve ekonomi petrolden büyük ölçüde etkilenmiştir. İran ekonomisinin petrole bağımlılığı  içeride ve dışarısa her zaman sorunlara sebep olmuştur.

70’li yılların ilk yarısında petrol fiyatlarının bir anda 4 katına çıkmasıyla İran ekonomisinde petrolün payı doruk noktasına ulaştı. Devrimden bir yıl önce petrolün gayri sarfi milli üretimdeki payı  %31’den fazla idi. Bu yıllarda günlük ortalama 6 milyon  varil  ham petrol üretilmekteydi. Bu sürecin devam etmesi ülkenin üretebilir 50 milyar varil petrolünün 540’ını kullanılamaz hale  getirebildi.

Devrim sonrası dönemin ekonomik politikalarından biride ülke ekomomisinin petrole bağımlılıktan kurtarılması için çalışmaktı. Bu politikanın ve dünya petrol piyasasında meydana gelen değişimlerin sonucunda petrolün gayri safi iç üretimdeki payı 1995 yılında  %16’ya geriledi ve diğer sektörlerlerin payı ise artış gösterdi.

İran Ekonomisi yüksek oranda  yetişmiş insan gücüne  sahiptir ancak hızlı nüfus artışı  ve çeşitli alanlarda  eğitiminin yaygınlaşması, ülkedeki çalışan nüfus oranının düşmesine neden olmuştur. 1991 yılında çalışanların 10 yaş üstü ülke nüfusuna oranı %34 olarak gerçekleşmiştir.Çalışanların %34’ü devlet, %65’i  özel sektörde faaliyet göstermektedir Sekiz yıllık savaş ülke ekonomisine çok büyük darbeler vurmuştur. Bu dönemde %16 olan işsizlik oranı savaşın sona ermesi ve ekonomik faaliyetlerin hızlanmasıyla savaş öncesi rakamlara gerilemiştir. Savaş yıllarında gerileyen yatırımlar da yeniden hızlanmıştır.

İran ekonomik  alanda pek çok üstünlüklere sahiptir. Ucuz enerjiye sahip olması, enerjiye dayanan ürünlerin üretiminde büyük tasarruf sağlamaktadır. Yetişmiş ve ucuz insan gücü, nispeten büyük iç pazarın varlığı ve bölge pazarlarına hızlı ulaşım, İran ekonomisinin diğer üstünlüklerindendir. Son yıllarda bu üstünlüklerden istifade edecek yabancı sermayenin yurda çekilmesi amacıyla Kiş, Kışm, Çobahar ve Sircan gibi bölgelerde çok sayıda Serbest Ticaret bölgesi petrol ve dogalgaz kaynaklarına yakınlığı ve uygun coğrafi konumu sebebiyle büyük miktarda yabancı sermaye çekmiştir. Doğrudan Cumhurbaşkanının idaresinde olan bu bölgelerde İran’ın içerdeki yasalardan farklı özel yasalar uygulanmaktadır.

Şehirler – Turizm

İran doğa, tarih ve dini açıdan dünya turizminin cazibe  merkezlerinden biri sayılmaktdır. İran’ın doğal çekicikleri sadece Batı ve Kuzeydeki başını göklere uzanan dağları, güneyin sakin kumsalları, iç kesimlerde yüksek irfanlı gölleri, güzel şelaleri, el değmemiş çölleri, koyu ormanları ve kendine  has doğal  hayatı ile sınırlı değildir. Belki de bu güzel ve el değmemiş doğanın çekiciliğini artıran en önemli nokta, çeşitli yaşam tarzları ve yerel gelenek göreneklerle oluşturduğu kompozisyon ve zenginliktir.  

İran birkaç bin yıllık tarihi geçmişi ve büyük medeneyitlerin  merkezi olması nedeniyle, insanlık tarihini ve  sonsuz çeşitliliğini araştıran turistlerin mebedi konumundadır.

İnsanlığın kurduğu ilk medeniyetlerden kalma yapı ve binalardan, İslam öncesi İran’da hüküm süren imparatorluklar olan Partlar, Hehamenişiler, Persler ve Sasaniler’den kalan görkemli yapılara  kadar hepsi olağanüstü güzellik ve görkeme sahiptirler. 

İslam sonrası mimari ve şehirciliğin ölümsüz eserleride turistler için İran’ın cazibe alanlarından biridir. İsfahan, Yezd, Meşhed, Kum, Şiraz ve Erdebil’in mescit ve dini mekanları İran’ın en önemli dini çekim merkezlerinden sayılmaktadır. İran’ın Kuzey DogusundabulunnaMeşhed şehrindeki Şiilerin 8.İmamı İmam Rıza (a.s)’ın türbesi müslümanlarınözlelikle de Şiilerin en önemli ziyaret merkezlerinden sayılmakta ve her yıl kendisini ziyare etmeyi arzu eden  milyonları çekmektedir.

Halı başta olmak üzere İran el sanatları, dünya çapında az rastlanır bir üne sahip olan geleneksel İran sanatlarıdır. İran kilimlerinin yanısıra minyatür, resim, hat sanatı, Türkiye’de “ebru” olarak bilinen “Ebr-u bad”, hatemkari, muarrak, münebbet, suzenduzi, melilduzi ve diğerleri de bu el sanatlarının en meşhurlarıdır. İran’ı ziyaret eden turistler genellikle el sanatlarına ek olarak İran’ın dünya pazarlarında özel bir yere sahip olan fıstığı, safranı, havyarı, karidesi ve hurmasına yoğun ilgi göstermektedirler.

Kültür ve Sanat

İran kültürü çok çeşitli ve çok boyutlu olma özelliğine sahiptir. Bu özelliğin bir yönü tarihi gelişmelere diğer yönü ise etnik, din ve dil kökenli unsurlara dayanmaktadır. İslam  öncesi Kültür, İslam sonrası Kültür ve Modern Dünya Kültürü. İran, kültür ve tarihi açısından; din, dil ve ırk fenomenleri ise sosyal açıdan İran kültürünü çeşitliliğini ve çok  boyutluluğunu gösterir. Bununla beraber gelenek  ve görenekler halk edebiyatı, bayramlar ve matem merasimleri gibi unsurlar da kültürün çok boyutluluğuna örnek verilebilir.

İran kültürü biri Ahemeneşler ve Sasaniler devri diğeri ise İslam devri olmak üzere tarihte  iki altın  çağ yaşamıştır. Gerek Ahemeneşiler ve Sasaniler gerekse İslam dönemi kendi çapında Batı kültüründe, özellikle de Rönesans Avrupa’sına büyük izler bırakmıştır. Rönesans Avrupa’sının Endülüs yoluyla İslam bilim ve kültürüyle tanışması  buna en büyük örnektir.

Why Iran - Basic Data 

İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler

İranlılar iş ilişkilerinde resmi olup; iş görüşmeleri uzun ve detaylıdır. Yabancı şirketlerle çalışan İranlılar, Batı değerlerine daha fazla aşinadır. İranlı işadamları genellikle kravat takmazlar. Ancak toplantılara ve iş görüşmelerine takım elbise ve kravat ile katılmakta fayda vardır. Bayanlar muhafazakar biçimde giyinmekte ve başlarını örtmektedir. İranlılar iş görüşmelerinde hediye vermeyi severler. Alkol ithalatı ve tüketimi kesinlikle yasaktır. 

İran nüfusunun önemli bir bölümü Türkiye’ye büyük bir sempatiyle bakmaktadır. Türk üniversitelerinden mezun olan çok sayıda İranlı meslek sahibi ve iş adamı da ilişkilerin geliştirilmesi açısından büyük bir potansiyel teşkil etmektedir.

Para Kullanımı

İran’da kredi kartları geçerli değildir ve ATM (para çekme makineleri) bulunmamaktadır. Bu nedenle İran’a gidecek iş adamlarının yanlarında seyahatleri süresince yetecek kadar nakit para taşımaları tavsiye edilmektedir. İran Riyali İran dışında konvertibl bir para olmayıp; yabancıların otel faturalarını öderken ya da yüksek tutarda alımlarda kullanabilecekleri tek geçerli yabancı para Euro’dur. İran Riyali’nin yabancı para birimleri ile resmi değişim oranları, İran Merkez Bankası’nın web sitesinden öğrenilebilir. www.cbi.ir

Pasaport ve Vize İşlemleri

İran’a seyahat edecek Diplomatik, Hizmet, Hususi ve Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeden muaftır.

Oturma izni için başvurulacak kurum ise, Naja Yabancı Vatandaşların İlişkilerin Genel Müdürlüğü’dür (Adres: Vali-e-Asr Cad. No.811, Tel:00 98 21 88 80 00 00, Faks: 00 98 21 88 90 88 62). Söz konusu izin için gerekli belgeler aşağıdadır. Oturma iznine başvuracak kişilerin olağanüstü durumlarda şahsen başvuruda bulunamamaları halinde, yasal temsilcileri vekaletname ibrazı ile onlar adına başvuruda bulunabilmektedir.

1) Çalışma izinin aslı ve bir adet fotokopisi. 
2) Çalışılan firmadan temin edilmiş tanıtım yazısı. 
3) Pasaport sahibine ait yeni çekilmiş 5 adet vesikalık fotoğraf (Başvuru sahibine ait pasaportun refakatçi hanesinde yer alan şahıslara oturma izni talebi olması halinde bu kişilere ait yeni çekilmiş 5 adet vesikalık fotoğraf) 
4) Banka makbuzu 120.000 Riyal. 
5) Çalışma Bakanlığı’nca hazırlanmış matbu formları eksiksiz doldurmak. 
6) Pasaport ve vizenin asılları ile 2 nüsha fotokopileri. 

Pazar ile İlgili Bilgiler

Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları

İran’da fikri mülkiyet haklarının korunması konusunda önemli boşluklar mevcuttur. Marka haklarının korunması ile ilgili kanunların ise, yerli yabancı ayrımı gözetmeden taklit ürünlerin engellenmesi amacı ile kullanılması gerekmektedir.

Dağıtım Kanalları

İran’da ticari acenta ve distribütörlük aracılığı ile iş yapma biçimi oldukça yaygındır. Nakliye masrafları ucuz olduğu için firmalar kendi distribütörlük ağını kurmak yerine, kargo ve nakliye şirketleri ile çalışmaktadır. Ülke çapında süpermarket zincirlerinin ve alışveriş merkezlerinin sayısı hızla artmakta olup; Tahran'da bakkal ve butik gibi küçük ölçekli şirketler de oldukça yaygındır.

Tüketici Tercihleri

İran’da tüketim harcamalarını ve talebini etkileyen faktörler şunlardır;

• Nüfusun yaklaşık % 50’si 20 yaşın altında, % 70’i 30 yaşın altındadır.
• Yüksek işsizlik oranı ve enflasyon nedeniyle satın alma gücü düşüktür.
• Kırsal alanlardan kentlere yaşanan göç, çarpık kentleşme ve kayıt-dışı ekonomi sorunlarını da beraberinde getirmektedir.
• Orta sınıf zayıflamakta, gelir adaletsizliği artmaktadır.
• İthal mallara talep artmaktadır. Ancak, pazar araştırması ve reklam gibi pazarlama teknikleri ile desteklenmezse markaya bağlılık yaratmak ve bunu korumak zordur. 
 

Reklam ve Promosyon

İran'da sıklıkla kullanılan bir pazarlama unsuru, işletim hakkı belediyelere ait olan şehir ilan panolarıdır. Radyo ve televizyon yayınları, devletin kontrolündedir. “Tehran Times” ve “Iran Daily”, İngilizce olarak yayınlanan günlük gazetelerdir. Ayrıca “Press TV” adlı İngilizce kanal, uydu aracılığıyla izlenebilmektedir.

Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme

Standart bilgilere ek olarak ürün etiketlerinde eşyanın brüt ağırlığı, ürünün menşei, imalatçının adı ve ticaret ünvanının yer alması gerekmektedir. Yiyecekler, kozmetikler ve medikal ve veterinerlik amaçlı tıbbi ürünler için özel etiketleme prosedürleri uygulanmaktadır. Etiketlerin ve kullanma talimatlarının Farsça dilinde hazırlanması bazı durumlarda kanunen gereklidir. 

İran’a ihraç edilecek ürünlerin ürünün yapısına, taşıma şekline ve iklim koşullarına göre güvenli bir şekilde paketlenmesi gerekmektedir. Yabancı bir ticari marka ile ilgili şerit ve bandrol içeren ambalaj malzemelerinin ülkeye girişi yasaktır.

Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri

Türk Hava Yollarının Tahran, Tebriz ve Meshed’e seferleri bulunmaktadır. http://www.thy.com. Urumiye-İstanbul arasında karşılıklı uçak seferleri ise Sky Hava Yolları tarafından 15 Temmuz 2009’da başlamıştır. 
 
Türkiye ile İran arasında demiryolu ile yolcu taşımacılığı, İstanbul-Tahran-İstanbul arasında haftada bir gün çalışan ve kuşetli vagonlardan teşkil edilmiş Trans Asya treni ve Van-Tebriz-Van arasında haftada bir gün çalışan ve I mevkii kuşetli vagonlardan teşkil edilmiş tren ile sağlanmaktadır. http://www.tcdd.gov.tr/yolcu/ortadogu.htm
 
Coğrafi yakınlığı nedeniyle Türkiye ve İran arasında demiryolu ile yük taşımacılığı ucuz ve güvenli bir yol olabilecek iken; demiryolu hizmetlerinin yetersiz olması, özellikle Van Gölü geçişlerinde yetersiz Ro-Ro uygulamaları ve güvenlik kaygıları nedeniyle vagon taşımacılığı zordur.

İran’ın güney bölgelerini kalkındırma amacıyla güney limanlarında uygulanan gümrük oranları diğer gümrük kapılarına göre daha düşüktür. Bu nedenle Türk firmaları deniz yoluyla güney limanlarına sevkiyat yapmak zorunda kalmaktadır. Buna karşılık iki ülke arasında doğrudan denizyolu taşımacılığı olmaması nedeniyle yüksek navlunlar ödenmek zorunda kalınmaktadır. Bu da İran piyasasında rekabeti düşüren bir unsurdur.

İran’a karayolları ile ürün ihraç eden Türk firmaları, nakliyede uygun navlunu ancak İran’dan yük getiren İran kamyonlarında bulabilmektedirler. Türk kamyonlarının ücreti İranlı nakliyecilere göre üçte bir oranında daha yüksek kalmaktadır. İran’a bir kamyon yükün karayolu vasıtası ile taşınma bedeli 4 000 ila 4 500 Dolar arasındadır. İran’da ülke içi taşımacılıkta ise 1 litre mazot 1,6 cent, 1 depo benzin 64 cent’tir.